Δυσλεξία

Τι είναι η Δυσλεξία;

Η Δυσλεξία είναι η συχνότερη από τις ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό του International Dyslexia Association (IDA, 2002; Lyon et al.,2003) η δυσλεξία είναι μια ειδική μαθησιακή δυσκολία που έχει νευροβιολογική προέλευση.

Χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στην ακριβή ή/και ευχερή αναγνώριση λέξεων και από φτωχές ικανότητες ορθογραφίας και αποκωδικοποίησης. Αυτές οι δυσκολίες συνήθως προκύπτουν από έλλειμμα στη φωνολογική συνιστώσα της γλώσσας, το οποίο είναι συχνά απροσδόκητο σε σχέση με τις άλλες γνωστικές ικανότητες του ατόμου και την παροχή αποτελεσματικής διδασκαλίας στην τάξη.

Στις δευτερογενείς συνέπειες μπορεί να περιλαμβάνονται τα προβλήματα στην αναγνωστική κατανόηση και η μειωμένη αναγνωστική εμπειρία που μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη του λεξιλογίου και της γνώσης υποβάθρου.

Μελέτες επιπολασμού φανερώνουν ότι η δυσλεξία μπορεί να εμφανίζεται στο 5-20% του πληθυσμού (Wagner et al,2020)

Πρώιμες ενδείξεις

Η δυσλεξία είναι μια κατάσταση που διατρέχει τις οικογένειες. Περίπου το 40-50 % των παιδιών, με διαγνωσμένη δυσλεξία έχουν έναν συγγενή πρώτου βαθμού με δυσλεξία.

Οι πρώιμες και επίμονες δυσκολίες στην ανάπτυξη της γλώσσας αποτελούν επιπρόσθετο παράγοντα κινδύνου για την δυσλεξία. Διεθνείς μελέτες έχουν δείξει ότι το 40-50% των παιδιών που κατά την προσχολική ηλικία παρουσιάζουν επίμονες γλωσσικές δυσκολίες, αργότερα διαγιγνώσκονται με δυσλεξία (Hulme et al.,2015)

Άλλες ενδείξεις της δυσλεξίας είναι η επίμονη δυσκολία των παιδιών προσχολικής ηλικίας να κατακτήσουν την ικανότητα διαχείρισης των συλλαβών και φωνημάτων στον προφορικό λόγο. Δυσκολεύονται δηλαδή να χωρίσουν τις λέξεις σε συλλαβές, να κατανοήσουν τις ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των συλλαβών, να εντοπίσουν και να διαχειριστούν τα αρχικά και τελικά φωνήματα των λέξεων του προφορικού λόγου. Ακόμη, μπορεί να δυσκολεύονται στην ταχεία ανάκληση γνωστών λέξεων και στην ορθή επανάληψη άγνωστων λέξεων (Snowling, 2000).

Σχολική ηλικία

Με την είσοδο του παιδιού στην Α΄Δημοτικού οι παραπάνω δυσκολίες μπορεί να επιμένουν ή να είναι πιο εμφανείς. Τα παιδιά που αργότερα λαμβάνουν διάγνωση για δυσλεξία, κατά την διάρκεια της φοίτησής τους στη Α΄Δημοτικού παρουσιάζουν σημαντική δυσκολία από τα πρώτα στάδια της διδασκαλίας της ανάγνωση συγκριτικά με τους τυπικούς συμμαθητές τους.

Δυσκολεύονται να διαβάσουν τις πρώτες συλλαβές, να αντιγράψουν τις πρώτες λέξεις και αργότερα να διαβάσουν με ακρίβεια, παρά την διδασκαλία. Στις επόμενες τάξεις του Δημοτικού τα παιδιά με δυσλεξία παρουσιάζουν εμφανή δυσκολία τόσο στην ακριβή όσο και στην ευχερή ανάγνωση. Η ανάγνωσή τους χαρακτηρίζεται από δισταγμούς, παρατονισμούς, κομπιάσματα, παραλείψεις, αντικαταστάσεις και αντιμεταθέσεις φωνημάτων.

Τέλος, κατά τα επόμενα σχολικά έτη, όταν πια ο σκοπός της ανάγνωσης είναι η αναγνωστική κατανόηση, τα παιδιά με δυσλεξία παρουσιάζουν αξιοσημείωτη δυσκολία στον εντοπισμό του νοήματος και των επιμέρους ιδεών των κειμένων. Η μη ταχεία και δυσχερής ανάγνωση οδηγεί τον μαθητή στο να επενδύει τους γνωστικούς του πόρους στην αποκωδικοποίηση και όχι στην κατανόηση των λέξεων και των προτάσεων που διαβάσει με αποτέλεσμα να «χάνει το νόημα». Αυτό με τη σειρά του  έχει ως αποτέλεσμα την αποφυγή της ανάγνωσης με σημαντικές επιπτώσεις σε όλα τα σχολικά μαθήματα στα οποία η αναγνωστική κατανόηση είναι το προαπαιτούμενο.

Η πρώιμη διάγνωση της δυσλεξίας είναι το κλειδί για την αποτελεσματική αντιμετώπιση και την πρόληψη των σοβαρών συνεπειών κατά τα ύστερα σχολικά χρόνια

Αξιολόγηση

Για την διάγνωση της δυσλεξίας απαιτείται ολιστική προσέγγιση. Ο ειδικός παιδαγωγός είναι ο κατάλληλος για τον εντοπισμό των δυνατοτήτων και αδυναμιών των παιδιών στην ανάγνωση και στην γραφή.

Παρά το γεγονός ότι τα πρώτα σημάδια της δυσλεξίας είναι ορατά από έναν έμπειρο ειδικό παιδαγωγό ήδη από την προσχολική ηλικία, η επίσημη διάγνωση δίνεται ενάμιση χρόνο ύστερα από την είσοδο του παιδιού στο σχολείο (κατά το δεύτερο εξάμηνο της Β Δημοτικού).

Για την διάγνωση της δυσλεξίας είναι απαραίτητη η αξιολόγηση των δυνατοτήτων και αδυναμιών του παιδιού τόσο στην ανάγνωση όσο και στην γραφή με σταθμισμένα τεστ αξιολόγησης.

Παρέμβαση

Στις αποτελεσματικές παρεμβάσεις για την δυσλεξία συγκαταλέγονται διδακτικές πρακτικές που στοχεύουν στην ολιστική προσέγγιση του γραπτού και προφορικού λόγου (Wolf, 2020). Οι παρεμβάσεις πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την χρονολογική και νοητική ηλικία του παιδιού, καθώς και το είδος της δυσκολίας που αντιμετωπίζει.

Απαραίτητες προϋποθέσεις για την δόμηση ενός αποτελεσματικού προγράμματος παρέμβασης είναι να είναι δομημένο βάσει ερευνητικά τεκμηριωμένων πρακτικών, να έχει ξεκάθαρους και διακριτούς στόχους, να στοχεύει στις συγκεκριμένες δυσκολίες του μαθητή ή της μαθήτριας, να αξιοποιεί τις δυνατότητες του κάθε παιδιού και να δημιουργείται από κατάλληλα εκπαιδευμένο ειδικό παιδαγωγό.

Η σημασία της πρώιμης διάγνωσης και της έγκαιρης παρέμβασης

Τα παιδιά με δυσλεξία που δεν έχουν εντοπιστεί έγκαιρα παρουσιάζουν υποεπίδοση, η οποία τα συνοδεύει σε όλη την σχολική τους πορεία, αποφεύγουν συστηματικά το διάβασμα και παρουσιάζουν σχολική άρνηση.

Όταν οι δυσκολίες που σχετίζονται με την ανάγνωση και την γραφή εντοπιστούν έγκαιρα, τότε η διαχείρισή τους είναι ευκολότερη και πιο αποτελεσματική. Επιπλέον, η πρώιμη διάγνωση και αντιμετώπιση της δυσλεξίας προλαμβάνει τα αρνητικά συναισθήματα και αποτρέπει την σχολική αποτυχία.